انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

فعالیت‌های ابوالحسن حسنی در حوزه‌های علوم فقهی و علوم حِکمی

انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

فعالیت‌های ابوالحسن حسنی در حوزه‌های علوم فقهی و علوم حِکمی

انسان، عقل و دین  Human , intellect and Religion

خداوند در دین اسلام چگونگی یک زندگی کامل و جامع خداپسندانه را برای همه‌ی افراد بشر، در هر شرایط زمانی، جغرافیایی، اجتماعی و فردی ترسیم کرده است و از بندگان خویش خواسته است تا آن گونه زندگی کنند؛ زیرا جز با آن به رستگاری نمی‌توانند برسند. اگر انسان آن گونه که خدا پسندیده، زندگی کند، حقّ تعالی نیز سفره‌ی نعمت‌های خویش را بر آنان می‌گسترد و به آنان آرامش عطا می‌کند که از بزرگترین نعمت‌ها است. با نگاهی به مفاد قرآن کریم و نیز روایات رسول خدا (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) و اهل بیت او (عَلَیْهِمُ‏ السَّلَامُ‏) می‌توان دریافت که در این نحوه زندگی همه‌ی ابعاد فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی مورد توجه بوده و همه‌ی قوای انسانی، مانند قوای معرفتی چون عقل، خیال و حس یا قوای انگیزشی گرایشی چون زیبادوستی، عواطف غریزی و شهوانی در جای خود به کار گرفته می‌شوند. در این نحوه زندگی برای باورها، عقاید، ملکات نفسانی، احساسات، حالات، دانستن‌ها، شناختن‌ها، فهمیدن‌ها، گرایش‌ها، روابط، موقعیت‌ها، نقش‌ها، جبهه‌بندی‌ها، اراده‌ها و حرکت‌های انسانی برنامه و قانون هست. به همین جهت است که می‌توان این دین را سازگار با فطرت انسانی دانست و ادعا کرد راه حل گره‌ها، پیچیدگی‌ها و دشواری‌های حیات انسانی در این دین یافت می‌شود.
انسان از فطرت الهی برخوردار است. او با عقل ارزشمندی برخوردار است که به او اجازه می‌دهد بین خیر و شر تشخیص دهد و راه حق را انتخاب کند. عقل هدیه‌ای از خداوند است و بقای انسانیت و رشد آن وابسته به استفاده‌ی بهینه از آن است. عقل انسان، به او امکان می‌دهد تا اعمال و افعال خود را با توجه به معیارهای دینی و اخلاقی انتخاب کند. اما در عین حال، وحی به او کمک می‌کند تا عقل خود را به حداکثر ظرفیت ممکن به کار ببرند و از توهمات و خطرات خطاها دوری کنند.

چند سالی بود که این وبلاگ راکد مانده بود. اخیرا به همت جناب حجت الاسلام طالعی یزدی که از طلاب پرتلاش‌اند، دوباره این وبلاگ فعال شده است و از ایشان تشکر وافر دارم.

ابوالحسن حسنی

تبلیغات
Blog.ir بلاگ، رسانه متخصصین و اهل قلم، استفاده آسان از امکانات وبلاگ نویسی حرفه‌ای، در محیطی نوین، امن و پایدار bayanbox.ir صندوق بیان - تجربه‌ای متفاوت در نشر و نگهداری فایل‌ها، ۳ گیگا بایت فضای پیشرفته رایگان Bayan.ir - بیان، پیشرو در فناوری‌های فضای مجازی ایران
آخرین نظرات
نویسندگان

ارزش‌سنجی انسان در حکمت متعالیه

جمعه, ۹ اسفند ۱۳۹۲، ۱۰:۳۳ ب.ظ

چنان که هر انسانی افعال انسانی را بالفطره با خوب و بد ارزش‌سنجی می‌کند؛ قابلیت ارزش‌سنجی خود انسان نیز بالفطره بدیهی است. اساس بسیاری از مسایل علوم انسانی بر همین ارزش‌سنجی مبتنی است و به ویژه مسئله‌ی مجازات و نیز سازمان روابط اجتماعی میان فردی بر ارزش‌سنجی انسان‌ها استوار است و بدون این ارزش‌سنجی، اساس حیات اجتماعی بر هم می‌خورد. ارزش‌سنجی انسان در دو بعد انجام می‌شود: ارزش‌سنجی اخلاقی و ارزش‌سنجی طبیعی.

ارزش‌سنجی طبیعی و اخلاقی امری ضروری است و هیچ جامعه‌ای بدون آن بر پا باشد؛ اگر چه مورد سوء استفاده‌ی بسیاری قرار می‌گیرد و گاهی نیز به عناوینی چون تبعیض طبقاتی یا نژادی و مانند آنها آماج حمله قرار می‌گیرد؛ اما آشکار است که ارزش‌سنجی طبیعی و اخلاقی با این عناوین ناسازگار است و قابل جمع نیست. ارزش‌سنجی طبیعی انسان‌ها به حسب قوا و استعدادهای آنها است و به اعتبارات مختلف انجام می‌شود. این ارزش‌ها معمولاً تکوینی‌اند و البته برخی مانند داشتن علم و فن سیاست به کسب وابسته‌اند و همه‌ی آنها با تمرین و تربیت رشد می‌کنند. اما ارزش اخلاقی انسان امری کسبی است و وابسته به اختیار است. در آثار حکمای متعالیه ارزش‌سنجی اخلاقی انسان‌ها با مفاهیمی چون سعید و شقی، اشرف و اخس، کامل و ناقص، حقیقی و بهیمی، مَلَکی و شیطانی، طاعی لله و عاصی لله و مانند اینها یافت می‌شود.ملاصدرا در بیان شرایط رییس اول در مدینه‌ی فاضله به هر دو گروه از ارزش‌ها اشاره می‌کند. البته او ارزش‌های لازم در رییس اول را به کمالات اولی و کمالات ثانی تقسیم می‌کند. وی کمالات اولیه را چنین برمی‌شمارد:

و این انسان انسانی است که نفس‌اش به کمال رسیده و عقل بالفعل گشته است و قوه‌ی متخیله‌اش بالطبع به غایت کمال رسیده و همین طور قوه‌ی حساسه و محرکه‌اش در غایت کمال است، همه‌ی اینها به گونه‌ای از فعلیت است، نه با انفعال محض... این انسان همان انسانی است که عقل فعال در وی حلول کرده است. اگر این وضع برای جزء نظری از قوه‌ی ناطقه‌اش حاصل شود، این انسان حکیم و فیلسوف خوانده می‌شود و اگر برای هر دو جزء قوه‌ی ناطقه‌اش، دو جزء نظری و عملی، و در قوه‌ی متخیله‌اش حاصل شود، این همان انسانی است که به او وحی می‌شود... این انسان در اکمل مراتب انسانیت و در اعلا درجات سعادت است و نفس او با عقل فعال متحد است.1

این ارزش‌سنجی مبتنی بر فطرت‌مندی انسان و ثابت نبودن رتبه‌ی وجودی انسان در مراتب هستی است. فطرت هستی ویژه‌ی انسانی است و تا در انسانی شکوفا نشود، آن انسان از مرتبه‌ی بهیمیت به سوی انسانیت بالا نخواهد آمد. از طرف دیگر، انسان، بر خلاف دیگر ممکنات، در مراتب وجود مقام و جایگاه معین ندارد و از پایین‌ترین مقامات تا بالاترین مقامات می‌تواند سیر نماید:

انسان تا در حیات دنیایی است، مقام خاصی در وجود ندارد که نتواند از آن بگذرد... و چون مقام معینی ندارد، پس در همه‌ی مقامات می‌تواند سیر کند و چون صورت معین ندارد، به هر صورتی صورت‌پذیر و به هر زینتی زینت‌پذیر است.2

و بر همین اساس ارزش او تعیین می‌شود. آشکار است که این ارزش‌سنجی، اخلاقی است. هم چنین، صدر المتألهین در کمالات ثانوی رییس اول این ویژگی‌ها را برمی‌شمارد: سلامت و تمامیت اعضای بدن در حد لازم برای ریاست، تیزفهمی در فهم سخن دیگران، حافظه‌ی قوی، خوش‌بیانی، دانش دوستی و حکمت‌ورزی، آزمند دربند شهوت نبودن و بالطبع از امور بازی‌گونه دوری کردن، بزرگی و کرامت نفس، کوچک دیدن مال دنیا، عدل دوستی و ظلم ستیزی بالطبع، پیروی از امور نیک زیبای عادلانه، قاطع در تصمیم با جلوداری و بدون ترس بودن و ضعف نفس3. ارزش‌سنجی طبیعی انسان سیاسی مبتنی بر عقلانیت ابزاری و بناءات عقلایی است و در همه‌ی جوامع به صور مختلف رواج دارد؛ چنان که ملاصدرا در کمالات ثانوی به مواردی از این دست اشاره کرده است. برخی از این کمالات ثانوی نیز ارزش‌های اخلاقی‌اند. این ویژگی‌ها نشان می‌دهد که ارزش‌سنجی طبیعی و اخلاقی انسان‌ها در حکمت سیاسی مسئله‌ای بسیار مهم است. البته این ارزش‌سنجی تنها منحصر به شناخت ویژگی‌های رییس اول نمی‌شود؛ بلکه معیارهایی برای ارزش‌سنجی هر انسان سیاسی است.

نکته‌ی دیگر جدا کردن مقام ثبوت و اثبات در این مسأله است. کمالات اول و ثانی ملاصدرا اشاره به ارزش‌های انسان سیاسی در مقام ثبوت بود. در مقام اثبات این ارزش‌ها با نشانه‌شناسی، به نحو برهان إنّی شناخته می‌شوند.

1المبدأ و المعاد، ص 492 و 493.


 

2أسرار الآیات، ص161.

3المبدأ و المعاد، ص 493 و 494.

  • ابوالحسن حسنی

حکمت متعالیه

انسان

از دیدن نظرات شما خوشحال می‌شوم (۲)

این نوع تفکیک ارزش سنجی ( طبیعی ، اخلاقی ) مسلما از دیدگاه مکاتب و علما می باشد .

شاید اگر از دید عامه مردم این قضیه بررسی شود ارزش سنجی انسانی بسیار متنوع تر خواهد بود . من فکر می کنم سلاطین ومستبدان از این دیدگاه عامیانه مردم سوِء استفاده کرده و با رفتارهای متکبرانه خود را ارزشمند جلوه می دادند !

پاسخ:
ارزش سنجی های عرفی هم، همین دو نوع است. اما چنان که نوشته ام، همین ها مورد سوء استفاده ی بسیار قرار می گیرد. مثلا تفاوت های طبیعی، مانند سیاه و سفید بودن، معیار ارزش سنجی می شود یا ارزش های اخلاقی و طبیعی جای خود را عوض می کنند؛ مانند قیافه ی زیبا که ارزشی طبیعی است، اما همانند ارزشی اخلاقی برای اخذ را از مردم برای نمایندگی مورد توجه قرار می گیرد. گاهی نیز ارزش های ضد اخلاقی جای ارزش های اخلاقی را می گیرد.
  • فاطمه خلیلی
  • دایی من اصلانمی فهمم که مطلبایی که می ذاری چیه!!!!!!!!!!!!!!
    پاسخ:
    انشاءالله بزرگ می شی، می ری حوزه یا دانشگاه؛ بعد که رفتی کارشناسی ارشد و دکتری، کلی از این مطالب می فهمی؛ تازه خودت هم می تونی از این مطالب بنویسی.
    ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
    شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
    <b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
    تجدید کد امنیتی