مفهوم «وجه الله»
در قرآن کریم، بارها از وجه خداوند سخن رفته است؛ برای نمونه:
فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ «البقرة : 115» (پس به سو رو کنید، همانجا روی خدا است).
کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَهُ «القصص : 88» (هر چیزی نابود شدنی است، جز روی او).
وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ «الرحمن : 27» (و روی پروردگارت، صاحب جلالت و اکرام، می‌ماند).
«وجه» به معنای چهره است؛ یعنی آنچه از شیء در برابر دیگران پدیدار می‌شود و دیگران نیز در مواجهه با آن شیء به وجه آن توجه می‌کنند. وجه هر چیزی ظهور و جلوه‌ی آن چیز است. برخی «وجه الله» را به ذات خدا ترجمه کرده‌اند که نه با واژه و نه با تفسیر «وجه الله» در روایات، سازگار نیست. امام صادق (عَلَیْهِ السَّلَامُ) در تفسیر آیهی کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ «القصص : 88» می‌فرماید: «إِنَّمَا عَنَى بِذَلِکَ وَجْهَ اللَّهِ الَّذِی یُؤْتَى مِنْهُ»1؛ یعنی وجه خدا امری است که از آن به سوی خدا رو آورده می‌شود. دو مصادیقی از وجه خدا در روایات عبارت‌اند از فرمان الهی2 و امامان (عَلَیْهِمُ السَّلَامُ)3. با معنایی که برای وجه الله ذکر شد، روشن است که مصداق ذاتی وجه الله اسماء حسنای خدایند. وجه الله بودن امامان (عَلَیْهِمُ السَّلَامُ) نیز از همین جهت خواهد بود؛ زیرا آنان نیز اسماء حسنای خدایند؛ چنان که در روایت معتبر، امام صادق (عَلَیْهِ السَّلَامُ) درباره‌ی آیهی «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها (الأعراف : 180)» فرمود:
نَحْنُ وَ اللَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى الَّتِی لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا4 (به خدا قسم ما اسمای حسناییم که خداوند جز با شناخت ما عملی از بندگان را نمی‌پذیرد).
بنابر این، وجه خدا همان ظهور او با اسمای حسنا خواهد بود. با این بیان سه آیهی یاد شده معنای روشنی خواهند داشت؛ به هر سو رو کنیم، اسمای حسنای او در همان سویند و همه چیز فانیاند، جز اسمای حسنای او که باقیاند.
1کلینی، الکافی، ج1، ص143.
2کلینی، الکافی، ج1، ص143؛ و نیز: طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج1، ص42، نشر مرتضى، مشهد، چاپ اول، 1403ق؛ و نیز: امام حسن بن علی العسکری (عَلَیْهِما السَّلَامُ)، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، ص495، مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ایران، قم، چاپ اول، 1409ق.
3کلینی، الکافی، ج1، ص143 تا 145؛ و نیز: طبرسى، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج1، ص252؛ و نیز: صفار، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم، ج1، ص61، 64 تا 68.
4کلینی، الکافی، ج1، ص144.
