برای افزایش بهره وری در گفتگوهای علمی چه کنیم؟
قواعدی برای بالا بردن کارایی مباحثات:
1. احترام به نظرات دیگران: در هر مبحثی، ممکن است نظرات مختلفی وجود داشته باشد. برای بالا بردن کارایی در مباحثات، باید به نظرات دیگران احترام گذاشت. این قاعده شامل نکات زیر است:
- 1. خودداری از توهین و تمسخر، خودداری از به کار بردن اصطلاحات توهین‌آمیز یا ناسازگار با آداب و رسوم دیگران؛
- 2. خودداری از ورود به حریم شخصی؛
- 3. پاسخ به دیدگاه دیگران با احترام؛
- 4. تلاش برای درک و انتقال نظرات، نه تحمیل عقاید خود به دیگران؛
- 5. گوش دادن فعال و با تمرکز؛
- 6. احترام به حقوق دیگری در استفاده از فرصت ابراز نظر؛
2. ابراز نظر به صورت علمی و محترمانه: هر کسی که در مباحثه‌ای مشارکت می‌کند، می‌خواهد نظر و عقیده‌ی خود را ابراز کند. برای بالا بردن کارایی مباحثات لازم است ابراز نظر در قالب علمی و محترمانه باشد. این قاعده شامل نکات زیر است:
- 1. ارایه‌ی دیدگاه با روشنی و متناسب با فضای علمی؛
- 2. تکرار دیدگاه با زبان دیگر، تنها در صورت درخواست طرف مقابل یا سوء فهم او از دیدگاه شما؛
- 3. خودداری از ابراز هیجان یا تعصب نسبت به دیدگاه خود (از الفاظ هیجانی بهره نگیرید)؛
- 4. دقت در ارایه‌ی استدلال‌های لازم با استناد به منابع معتبر (استفاده از دلایل و شواهد لازم و کافی، قوی‌ترین راه برای مواجهه با نظرات مخالف و قانع کردن دیگران است)؛
- 5. مهارت در گفتار و انتخاب کلمات و جملات مناسب و منطبق با موضوع؛
- 6. صداقت و خودداری ارائه ادعاهای نادرست یا بی‌اساس؛
- 7. خودداری از پاسخ قبل از فهم دقیق نظر طرف مقابل (در صورت لزوم از طرف مقابل توضیح بیشتر یخواهید؛ فهم دقیق نظرات و استدلال‌های دیگران به شما کمک می‌کند تا بر اساس اطلاعات بهتری تصمیم‌گیری کنید و پاسخ‌های مناسبی ارائه دهید)؛
- 8. داشتن اطلاعات کافی از موضوع مورد مباحثه (در صورت نداشتن اطلاعات کافی شنونده‌ی مباحثه باشید و در آن مشارکت نکنید)؛
- 9. شفافیت در ارائه نتایج و داده‌ها و خودداری از تحریف یا پنهان‌کاری اطلاعات (همواره به دیگران امکان راستی‌آزمایی داده‌ها و روش‌های استفاده شده را بدهید؛ شاید دیدگاه شما نیازمند تجدید نظر باشد)؛
- 10. پذیرش تغییر نظر در صورت وجود شواهد جدید؛
3. انتقاد سازنده در مباحثات خیلی مهم است، اما انتقاد مخرب مباحثه را به سمت مراء پیش می‌برد. برخی از انتقادهای سازنده عبارت است از: نقد نظر یا نظریه، نقد مبانی، نقد روش، نقد پیامد، نقد اثر. برخی از انتقادهای مخرب عبارت است از: نقد شخص، نقد انگیزه، نقد حواشی نامربوط به اصل نظریه.
4. توجه به اهمیت تفاهم: در مباحثات، باید به اهمیت تفاهم و انجام مذاکرات و گفت‌وگوهای مفید و سازنده توجه کرد.
5. جلوگیری از پرخاشگری: هم خودمان پرخاشگری نکنیم و هم فرصت پرخاشگری به طرف مقابل ندهیم. در صورت پرخاشگری، به سرعت از مباحثه خارج شویم.
6. اصل اساسی: مباحثه می‌کنم تا اولاً خودم بیشتر یاد بگیرم، ثانیاً جامعه‌ی علمی رشد کند. هرگز برای برنده شدن در مباحثه یا برای کم نیاوردن، مباحثه را ادامه ندهیم؛ برای دنیا و آخرت‌مان بسیار خطرناک است. اگر حال درونی خودمان را مناسب ندیدیم، از مباحثه کنار بکشیم، حتی اگر این کنار رفتن به نفع طرف مقابل باشد.
