انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

امیرالمؤمنین (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وقتی شنید کسی از دنیا بد می‌گوید، چنین پاسخ داد:

أَیُّهَا الذَّامُّ لِلدُّنْیَا، الْمُغْتَرُّ بِغُرُورِهَا، [الْمُنْخَدِعُ‏] الْمَخْدُوعُ بِأَبَاطِیلِهَا! أَ [تَفْتَتِنُ‏] تَغْتَرُّ [بِهَا] بِالدُّنْیَا، ثُمَّ تَذُمُّهَا؟! أَنْتَ الْمُتَجَرِّمُ عَلَیْهَا أَمْ هِیَ الْمُتَجَرِّمَةُ عَلَیْکَ؟ مَتَى اسْتَهْوَتْکَ؟ أَمْ مَتَى غَرَّتْکَ؟ أَ بِمَصَارِعِ آبَائِکَ مِنَ الْبِلَى؟ أَمْ بِمَضَاجِعِ أُمَّهَاتِکَ تَحْتَ الثَّرَى؟ کَمْ عَلَّلْتَ بِکَفَّیْکَ وَ کَمْ مَرَّضْتَ بِیَدَیْکَ؛ تَبْتَغِی لَهُمُ الشِّفَاءَ وَ تَسْتَوْصِفُ لَهُمُ‏ الْأَطِبَّاءَ؛ غَدَاةَ لَا یُغْنِی عَنْهُمْ دَوَاؤُکَ وَ لَا یُجْدِی عَلَیْهِمْ بُکَاؤُکَ، لَمْ یَنْفَعْ أَحَدَهُمْ إِشْفَاقُکَ وَ لَمْ تُسْعَفْ فِیهِ بِطَلِبَتِکَ وَ لَمْ تَدْفَعْ عَنْهُ بِقُوَّتِکَ. وَ قَدْ مَثَّلَتْ لَکَ بِهِ الدُّنْیَا نَفْسَکَ وَ بِمَصْرَعِهِ مَصْرَعَکَ. إِنَ‏ الدُّنْیَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا؛ وَ دَارُ عَافِیَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا؛ وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا؛ وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا. مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلَائِکَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْیِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ. اکْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِیهَا الْجَنَّةَ. فَمَنْ ذَا یَذُمُّهَا وَ قَدْ آذَنَتْ بِبَیْنِهَا وَ نَادَتْ بِفِرَاقِهَا وَ نَعَتْ نَفْسَهَا وَ أَهْلَهَا؟ فَمَثَّلَتْ لَهُمْ بِبَلَائِهَا الْبَلَاءَ وَ شَوَّقَتْهُمْ بِسُرُورِهَا إِلَى السُّرُورِ؛ رَاحَتْ بِعَافِیَةٍ وَ ابْتَکَرَتْ بِفَجِیعَةٍ تَرْغِیباً وَ تَرْهِیباً وَ تَخْوِیفاً وَ تَحْذِیراً. فَذَمَّهَا رِجَالٌ غَدَاةَ النَّدَامَةِ وَ حَمِدَهَا آخَرُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ذَکَّرَتْهُمُ الدُّنْیَا [فَذَکَّرُوا] فَتَذَکَّرُوا وَ حَدَّثَتْهُمْ فَصَدَّقُوا وَ وَعَظَتْهُمْ فَاتَّعَظُوا.¹

اى نکوهنده​ی دنیا، فریفته به نیرنگ​اش، شیفته​ی یاوه​هایش! آیا تو پس از آن با دنیا فریب خورده‌ای، به نکوهش​اش پرداخته​ای؟ تو بر دنیا دعوی جرم دارى، یا بر دنیا است که بر تو دعوى جرم کند؟ دنیا کِى تو را هوایی کرد؟ یا تو را کِی فریبت داد؟ آیا با خفتنگاه​هاى پوسیده​ی پدرانت؟ یا با خوابگاه​هاى زیر خاک مادرانت؟ چه دردمندانی که با دست‌هایت درمان کردی و چه بیمارانی که با دست​هایت در بستر کردی؛ سلامتی​شان را خواهان گشتی و از پزشکان نسخه برایشان بردی. اما فردا روز دارویت آنان را بی​نیازشان نکرد، و گریه‏ات آنان را سودى نداد. مهر تو به آنان سودی نداد، آنچه تو می‌خواستی، بهره​ی آنان نشد، و با نیرویت بیمارى از آنان دور نشد. دنیا برای تو مَثَلی از حال او برای حال تو و از مرگ وى برای مرگ تو پرداخت. هر که دنیا را راست‌گو بشمارد، دنیا برایش خانه​ی راستى است، و هر که از آن فهم یابد، برایش خانه​ی تندرستى است، و برای هر که از آن توشه بردارد، خانه​ی دارایی است. براى کسى که از آن توشه اندوخت، و برای هر که با آن پند گیرد، خانه​ی پند است. دنیا نیایشگاه دوستان خدا، و نمازگاه فرشتگان او، و فرودگاه وحى خدا و تجارت​خانه​ى بندگان خاص او است. آنان در آن رحمت را به دست آوردند و در آن بهشت را سود بردند. پس کیست که از دنیا بد می‌گوید، در حالى که دنیا اعلام ناسازگاری کرده، و فریاد جدایی انداخته و خود و کسان خود را خبر مرگ داده. گزند خود را نمونه‌ای از گزند نمود و با شادمان​هایش آنان را به شوق شادمانی انداخت. شب به سلامت گذشت و بامداد با اندوه سخت برگشت، برای برانگیختن و بیم دادن و ترساندن و پرهیز دادن. پس فردا که روز پشیمانى است، مردمى بد گوى او شوند و روز رستاخیز مردمى او را بستایند. دنیا به یادشان آوَرْد و یادآور شدند؛ با آنان سخن گفت و آنان او را راست‌گو شمردند؛ و پندشان داد و از او پند پذیرفتند.