انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

در ﺑـﺎب ﭼﯿﺴﺘﯽ دﯾﻦ ﺳـﺨﻦ ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﻔﺘﻪ اﻧـﺪ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫـﺎی ﺑﺴـﯿﺎری ﺑﺮای آن اراﯾﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺟـﺎ، در ﭘﯽ ﺑﺮرﺳـﯽ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺎ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ. واژه «دﯾﻦ» ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﯿﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ اﻃﻼق ﻣﯽ ﮔﺮدد. ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﻣﻨﻈﻮر از «دﯾﻦ» در واژه «دﯾﻦ ﻣﺪاری» دﯾﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی دﯾﻦ ﺣﻖ را ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﮐﻨﯿﻢ.
ﺷﺮط ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﯾﮏ دﯾﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ آن ﺑﺮای آدﻣﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷـﺪ. در ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﮑﺎن اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ، ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮجه داﺷﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻟﻮازم اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ، ﻓﻬﻢ ﭘﺬﯾﺮی ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ اﺳﺖ. ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ آدﻣﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﻪ ﻓﻬﻤﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ از دﯾﻦ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ:

رﮐﻦ اول ﻓﻬﻢ ﭘـﺬﯾﺮی اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻫﺎی دﯾﻨﯽ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎﺷـﻨﺪ. ﻓﺮض وﺟﻮد ﯾﮏ ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ، اﻣﮑﺎن اﻟـﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ آن دﯾﻦ را از ﻣﯿـﺎن ﻣﯽ ﺑﺮد. ﻋﻘـﻞ ﺳـﺘﯿﺰی، ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ روان ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ، ﻣـﺎﻧﻊ اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﻨﻄﻘﯽ. از ﻫﻤﯿﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎرف ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺮﺧﯽ از ادﯾﺎن، ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻼش ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰی ﭘﻨﻬـﺎن ﺷﻮد. ﺑﺮای ﻣﺜـﺎل، ﯾﮑﯽ از ﺗﻼـش ﻫـﺎی ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻣﺴـﯿﺤﯿﺖ، ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺸـﮑﻞ ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰی آﻣﻮزه ﺗﺜﻠﯿﺚ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن، ﻣﺒﺘﻨﯽ ﮐﺮدن اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﮏ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻋﻘﻞ اﺳﺖ! ﺑﺮای ﻣﺜﺎل، ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﮏ ﺷـﺠﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ؛ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ، اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ و ارزﺷـﯽ ﻧـﺪارد. ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدی در آﺛﺎر ﮐﯿﺮﮐﮕﺎرد و ﭘﻞ ﺗﯿﻠﯿﺶ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد.
رﮐﻦ دوم ﻓﻬﻢ ﭘـﺬﯾﺮی، اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨـﺎن ﺑﯿـﺎن ﺷﻮد ﮐﻪ از ﻓﻬﻢ ﻣﺮدم دور ﻧﺒﺎﺷـﺪ. ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻓﻬﻤﯽ اﺟﻤـﺎﻟﯽ از ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮی ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺑﯿﺎن ﺷﻮد. اﯾﻦ ﻓﻬﻢ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روان ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ، ﻓﺮد ﻗﺎﻧﻊ ﺷﻮد ﮐﻪ آن دﯾﻦ را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺬﯾﺮش ﯾﺎ ﻋﺪم ﭘﺬﯾﺮش ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی آن ﻓﻬﻢ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﺪ.
ﻻزﻣﻪ دﯾﮕﺮ اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﯾﻦ، اﻣﮑﺎن ﻋﻤﻠﯽ رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه اﻧﺴـﺎن ﮔـﺬارده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﺑﯿـﺎن دﯾﮕﺮ، دﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎﻻﯾﻄـﺎق داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ. ﻣﺎﻻﯾﻄـﺎق ﺑﻮدن ﺗﮑﻠﯿﻒ، ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﺎی ﺟﺴـﻤﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس، ﻧﺒﺎﯾﺪ دﯾﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮﯾﯽ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر وﺟﻮدی وی ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻓﻨﯽ ﺗﺮ، دﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ.

ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﯾﮏ دﯾﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻘﻞ ﺳﺘﯿﺰ ﻧﺒﻮدن، ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮدن و ﻓﻄﺮت ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ.

کتاب سیطره دین و ساحت دنیا ص 24 ، اثر حجت الاسلام ابوالحسن حسنی

نسخه رایگان کتاب را می توانید از سایت گرانسنگ قائمیه دریافت بفرمایید.