انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

یکی از مسایل مهم در کلام و فلسفه‌ی دین، مسئله‌ی مفهوم خدا است. موضوع این مسئله بررسی مسایل مفهومی پیرامون اسماءالحسنی است. این مسئله در مباحث دین‌پژوهی مرسوم و جدید، مسئله‌ای مبنایی بوده و موضوع بسیاری از مسایل کلامی و دین‌پژوهی است. تحلیل مفهومی اسماءالحسنی، رویکرد دین‌پژوه را در بسیاری از این گونه مسایل باز می‌کند. بنابر این، این مسایل روشنگر مسیر پیش روی دین‌پژوه می‌تواند باشد. بسیاری از اختلافات مذاهب کلامی اسلام ناشی از اختلاف و ابهام در تحلیل مفهومی اسماءالحسنی است. به نظر می‌آید در حوزه‌ی اسلامی پژوهش مستقل در این باره وجود ندارد. اما در کتب کلامی، فلسفی، عرفانی، اسماءالحسنی و تفسیری مباحث بسیاری راجع به این مسئله وجود دارد که پیشینه‌ی مناسبی را شکل می‌دهند.

فهرست مسایل مفهومی پیرامون اسماء الحسنی:¹

1. کلیات

   1. مباحث لفظی درباره‌ی واژه‌ی خدا، اله، god و غیره

   2. مبادی فلسفی ورود به تحلیل‌های مفهومی اسماءالحسنی

2. تحلیل‌های معرفت‌شناختی از مفهوم خدا

   1. امکان علم حصولی به خدا

   2. منشأ انتزاع اسماءالحسنی

   3. نحوه‌ی انتزاع اسماءالحسنی

   4. رابطه‌ی مفهوم خدا و ادله‌ی اثبات وجود خدا

3. تحلیل‌های معناشناختی از مفهوم خدا

   1. تقارب و ترادف معنایی در اسماءالحسنی

   2. حقیقت و مجاز در اسماءالحسنی

   3. شمول معنایی اسماءالحسنی نسبت به یکدیگر

   4. اطلاق و تقیید در اسماءالحسنی

   5. اشتقاق اصولی و نحوی در اسماءالحسنی

   6. مسئله‌ی لوازم معنایی در اسماءالحسنی

4. تحلیل‌های منطقی از مفهوم خدا

   1. سازگاری درونی اسماءالحسنی

   2. سازگاری برونی اسماءالحسنی با یکدیگر

   3. سازگاری تحلیل زبانی اسماءالحسنی در متون وحیانی با تحلیل عقلی اسماءالحسنی

   4. بساطت اسماءالحسنی

   5. جزییت اسماءالحسنی

   6. مفاهیم کلی شامل بر اسماءالحسنی

   7. اشتراک معنوی مفاهیم کلی شامل اسماءالحسنی با مفاهیم اطلاق شده بر ممکنات

   8. حقیقت و مجاز اسنادی در اسماءالحسنی

   9. قضایایی که موضوع آنها اسماءالحسنی است

   10. قضایایی که موضوع آنها مفاهیم کلی شامل بر اسماءالحسنی است

5. تحلیل‌های زبانی از مفهوم خدا

   1. نحوه‌ی وضع نام برای خدا

   2. اسمای عام و خاص دال بر اسماءالحسنی

   3. توقیفیت اسماءالحسنی

   4. از مفهوم اله و الله در قرآن و روایات

   5. از مفاهیم اسماءالحسنای دیگر در قرآن و روایات