هوش مصنوعی و الزامات فقاهت در عصر نوین
بسمه تعالی
توسط حجت الاسلام حسنی، یک مطلب ارزشمند از حجت الاسلام رحمتی بزرگوار که مربوط به حوزه مطالعات تخصصی ایشان است در گروه روشنا ( روش شناسی اجتهاد ) تقدیم شد و محور گفتگوهایی ارزشمند از فضلای حاضر در کانال قرار گرفت که در این جا تقدیم محضرتان می شود.
کانال حجت الاسلام رحمتی (https://eitaa.com/harahmati)
گروه فقهی روشنا ( روش شناسی اجتهاد ) (https://eitaa.com/joinchat/1064697892Ca560e2d771)
کانال حکمت عقلانی وحیانی https://eitaa.com/haqnegar
یک سوال از اساتید فلسفه، اخلاق، و کلام
لطفاً به فناوری های معرفی شده در این ویدیوی کوتاه با دقت نگاه کنید و بگویید از منظر رشته تخصصی تان چه #سوال(هایی) به ذهن تان خطور می کند؟
🔻پ ن:
بهتر است از هم اکنون به طور جدی درباره آنها تامل کنید، چون دور نیست زمانی که این سوال ها فراگیر شود و مجبور شوید به آنها پاسخ دهید.
عصر #فناوری داستانش متفاوت است. دوران جدیدی شروع شده و معلم ها باید مواظب باشند از شاگردان شان عقب نیافتند.
حسینعلی رحمتی
۶ آذر ۱۴۰۲
✍️استاد حسنی :
طلاب جوانی که عزم فقاهت دارند بدانند که در این جهان باید فتوا دهند. به این کلیپ از منظر فقهی نگاه کنید فقاهت در عصر نوین (https://eitaa.com/haqnegar/115) .
1️⃣سوال:
حوزه ما انقدر خودش رو محصور کرد و با جنبه های مختلف علمی تعامل نکرد که ثمرش شد این عقب ماندگی
درسته!؟
✅جواب:
فرض که حوزه خودش را محصور کرده، من و شما چطور؟ بنده با طلاب بسیاری در مورد تحولات زندگی در عصر جدید صحبت می‌کنم. کم ندیدم طلاب جوانی که هنوز اسم chatgpt را نشنیده‌اند و اگر هم شنیده‌اند به ندرت با آن کار کرده‌اند.
2️⃣سوال:
یعنی همین کافیه که از chatgpt استفاده کنیم؟
تسلط در علوم حوزوی و بعد مسلط شدن در علوم مختلف علمی و انسانی و ... نمیخواد؟
این کار سرمایه گذاری و بها دادن از جانب حوزه نمیخواد؟
✅جواب:
نه، چه کسی گفت کافی است؟ اول کار را مثال می‌زنم. این مقدار از اولیات استفاده از فضای مجازی است.
3️⃣سوال:
هیچ کدام از فناوری هایی که این کلیپ گفته موجب سوال فقهی یا کلامی نمی شود.
فرض که چشم را قوی تر کنند چه تاثیری بر فقه دارد که نیاز به پاسخ داشته باشد؟
هر فناوری جدید نمی تواند سوال فقهی باشد.
✅جواب:
📚ابتدا به برخی از مسائل که همان مورد سؤال شما بود، اشاره می‌کنم. این لنزها، لنزهایی‌اند که می‌توانند دید شب، دید اشعه‌ی ایکس یا بزرگ‌نمایی بالا به انسان بدهند.
📚برخی از مسائل ناشی از این لنزها عبارت است از:
1. امکان نقض حریم خصوصی با این ابزار
2. تحولات حریم خصوصی در صورت گسترده و عمومی شدن استفاده از این ابزار
3. تعیین مسئولیت در صورت بروز حوادث از جمله آسیب به خود، دیگران یا تخلفات
4. مسائل مربوط حقوق بیمه‌ای به خاطر مشکلات احتمالی ناشی از استفاده از این لنزها
5. محدودیت‌هایی برای دستکاری و اعمال تغییرات در بدن انسان وجود دارد.
مسائل ناشی از تبعیض در امکان دسترسی به این فناوری
6. استفاده‌های نظارتی غیرقانونی یا غیر شرعی
7. تأثیر بر شخصیت و روان افراد و تغییر دیدگاه افراد نسبت به جهان و خود
8. استفاده در جنگ و قابلیت کاربردهای نظامی و جاسوسی.
9. اختلال ناشی از این ابزار در زندگی روزمره و تغییراتی در روابط اجتماعی و فعالیت‌های روزانه.
10. تأثیر بر سلامت روان و استرس و اضطراب ناشی از دید جدید.
📚به چند مسائل فقهی ناشی از پیوند مغز یک نفر در جمجمه‌ی دیگری هم اشاره می‌کنم.
1.هویت: شخص جدید چه کسی است؟ صاحب مغز یا صاحب بدن.
2. آیا می‌توان از مالکیت بدن سخن گفت؟ اگر می‌توان، فرض که شخص جدید صاحب مغز به شمار آید، آیا می‌تواند اجزای بدن را به دیگری اهدا کند یا مالک بدن وراث صاحب بدن‌اند؟ آیا بدون فرض مالکیت بدن، سؤال یاد شده معنادار است؟
3. آیا فرد حق زندگی در بدن جدید را دارد یا خیر و تا چه حد می‌تواند درباره سرنوشت خود تصمیم‌گیری کند.
4. مسئله دسترسی به اطلاعات ذهنی فرد در بدن جدید.
5. تعیین مسئولیت در صورت بروز مشکلات پزشکی یا اخلاقی یا شرعی
6.حق بیمه بیماری و درمان در بدن جدید
7. مناسبات خانوادگی در بدن جدید
📚به برخی مسائل ناشی از ارتباطات مغز با فناوری‌های جدید هم اشاره می‌کنم:
1. محافظت از حریم خصوصی و اطلاعات حساس افراد که در این شرایط به شکل عجیبی به خطر می‌افتد.
2. مسئله‌ی امکان کنترل ذهن و رفتار افراد توسط دیگران و سوءاستفاده از اطلاعات ذهنی افراد
3. مسئله‌ی حق فراموشی و حق حفظ اطلاعات (نگهدای یا حذف اطلاعات ذهنی بدون رضایت صاحب آنها)
4. بهره‌برداری از اطلاعات ذهنی مانند بازاریابی
5. مسئله‌ی حق دسترسی به اطلاعات ذهنی خود و کنترل بر آن
6. حفاظت از حقوق نسل‌های آینده در مورد استفاده از اطلاعات ذهنی
7.مسئله‌ی تعریف مجدد ماهیت انسان و شخصیت و مسائل مربوط مرز میان انسان و ماشین
8.مالکیت اطلاعات مغز. اگر اطلاعات مغز به صورت دیجیتال درآید، سؤال این است که آیا مالک آن اطلاعات کیست؟
9.دسترسی ناعادلانه برخی افراد یا گروه‌ها به این فناوری نسبت به دیگران.
10.تعیین مسئولیت در صورت بروز مشکلات پزشکی یا اخلاقی یا اجتماعی یا سیاسی و ..
نقدی به جواب استاد :
4️⃣سوال:
مطالب شما خیلی خوبه
اما طرح سوال جدید و مسئله فقهی جدیدی نیست.
اکثر مواردی که بیان کردید بحث شده و مورد بحث هستند .
به عبارت دیگر موضوع جدید از حیث ماهیت نیستند بلکه ظاهر موضوعات تغییر کرده.
مهم تر اینکه تمامی فرضیات شما مبتنی بر این است که این فناوری ها به دست عموم مردم برسد.
در حالی که این فناوری ها عموما به دست مردم نمی رسد و کارکرد ان برای دولت ها و مراکز امنیتی است.
✅جواب :
امروز این فناوری‌ها عمومی نیست، اما فردا چطور؟ سال‌های ۷۰ یا ۷۱ بود که یکی از دوستان به من گفت شرکتی که در آن کار می‌کنم، می‌خواهد کامپیوترهای قبلی را فروخته و جدید بخردو تبلیغ می‌کرد که کامپیوترهای قدیمی را ارزان می‌فروشد (آن زمان حدود ۴۰ هزار تومان). در تبلیغ آن کامپیوترها به ما می‌گفت که این کامپیوترها «هارد» دارند آن هم با ظرفیت ۴۰ کیلوبایت. اغلب کامپیوترهای خانگی اصلا هارد نداشتند. در همان سال‌ها سی دی اختراع شد که در آن زمان به آن دیسکت لیزری می‌گفتند. من از یک مهندس کامپیوتر پرسیدم کامپیوترهای خانگی تا کی آنقدر پیشرفت می‌کنند تا بتوان دیسکت‌های لیزری را در آنها به کار گرفت؟ با خنده گفت تا ۵۰ سال هم به آن حد نمی‌رسند. الان ۳۰ سال گذشته، سی دی آمده و رفته، دی وی دی آمده و رفته، بلو ری آمده و رفته و اصلا خیلی از لپ‌تاپ‌ها دیگر سی دی رم ندارند.
گاهی حقیر به طلاب جوان تصویری از آینده می‌دهم. یک تصویر الان ارایه می‌دهم که شاید فرزندان شما ببینند. پسر جوان به منزل می‌آید و از دختری که پسند کرده سخن می‌گوید. شما می‌پرسید امتحان کردی که بفهمی جسم بود یا هولوگرام؟ می‌گوید نه. چند روز بعد شکست عشقی می‌خورد، دختر هولوگرام بود. مدتی بعد با خوشحالی می‌گوید دختری پسندیدم که جسم است. می‌پرسید ربات بود یا انسان؟ و باز شکست عشقی. دختر سوم انسان می‌شود. می‌پرسید متولد از انسان است یا با مهندسی ژنتیک تولید کارخانه است؟ و باز شکست عشقی. دختر چهارم متولد از انسان است، می‌پرسید مادرش مذکر است یا مؤنث (همین الان هم مردان باردار می‌شوند)؟ دختر پنجم متولد از مؤنث است؟ شما می‌خواهید چیزی بپرسید، دلتان به حال جوانتان می‌سوزد... این تصویر یک تصویر بسیار ساده از حدود ۲۰ سال آینده است و قطعا بسیار پیچیده‌تر از این خواهد بود. اینها را که گفتم برای این است که بدانید با سرعت باورنکردنی این فناوری‌ها عمومی خواهد شد.
شاید من و شما زمانی را ببینیم که دادگاه‌ها به جای شهادت خواستن، محتوای مغز را آپلود کنند، روانشناسان و متخصصان علوم غریبه فیلم خواب افراد را بخواهند، هیچ بعید نمی‌دانم که مردم عادی ده سال بعد بدون لنز فراطبیعی از منزل خارج نشوند، چنان که امروز بدون موبایل از منزل خارج نمی‌شوند.
فقه و فلسفه و کلام و اخلاق ما باید برای چنان عصری پاسخگو باشد.
🌹✨✨بازخورد یکی از اساتید بزرگوار و فضلای مشهد:
سپاس و درود به جناب عالی...💐
چقدر خوب تصویری از آینده را نشان دادید...
العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس...
کاش همین تصویر را در دو سه پارگراف بیشتر، به صورت یادداشتی در محیط های تخصصی (مثل شبکه اجتهاد) منتشر کنید.
از منظر آسیب شناسی و ریشه یابی سوالی مطرح شد که یکی از کارشناسان محترم عرصه فناوری کانال رمزنگارانه (https://eitaa.com/ramznegaraneh) جوابی تقدیم کردند که در ذیل می آید:
📚سوال:
ببخشید
راهکار عقب نموندن ما چیه به نظر شما؟
✍️جواب:
یک راهکار مهم جهت پیشگیری از عقب ماندن: «آینده‌پژوهی» هست.
اگر بخوام آینده‌پژوهی رو کمی تشریح کنم، در ساده‌ترین و بسیط‌ترین شکل داستان‌های تخیلی از آینده هست که کمی بن‌مایه علمی هم دارد. همین مثال اینکه در آینده خواستگاری چطور خواهد بود، در آینده اشتغال چطور خواهد بود؟ من همین الآن روزانه بیش از ۸ ساعت سر کار هستم ولی از اتاقم خارج نمی‌شوم. فضای شغلی آینده چطور خواهد بود؟ فضای تحصیلی چطور؟ همین الآن انصراف از تحصیل در مقطع دبیرستان به منظور ورود به مشاغل حوزه سایبر مرسوم شده! تقریبا همه علوم با علوم رایانه ممزوج شده‌اند، آینده پزشکی چه خواهد شد؟ آینده جهانگردی چطور خواهد شد؟ هرکدام را در قالب یک داستان چند خطی می‌توان بیان کرد. این داستان‌ها اهمیت بسیار زیادی دارند. ژول‌ورن و داستان‌های علمی‌تخیلی‌اش در تاریخ علم جایگاهی بسیار مهم دارند.
اگر ما بتوانیم حدس بزنیم فردا با چه سناریوهایی ممکن است مواجه شویم، می‌توانیم هم ابزارهای فنی متناسب با جهان جدید را طراحی کنیم و پیشتاز این جهان باشیم و هم می‌توانیم زیرساخت‌های علوم انسانی را به صورت پیشرو حرکت دهیم.
یکی دیگر از فضلا بحث این کارشناس را تکمیل و تقویت می کند :
وقتی هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء به وفور وارد زندگی انسان‌ها بشود فرد فرد انسان‌ها چنان شیشه‌ای می‌شوند که چندان حریمی در خصوصی‌ترین مراتب زندگی نمی‌ماند!
امروزه دوربین‌های مداربسته‌ی آنلاین کاملاً رایج هستند، دربازکن‌های خانگی هم مجهز به این فناوری شده‌اند و صاحب‌خانه می‌تواند از شهر یا کشوری دیگر فرد پشت در خانه‌شان را ببینند و درب خانه را به رویش باز کنند.
یخچال خانه به صورت هوشمند مواد درونش را پایش میکند و به فروشگاه آنلاین پیام فهرست خرید می‌فرستد.
لباسشویی با دقت فراوان وزن و جنس و نوع لباس شما را ثبت و ضبط میکند تا ضمانتنامه‌ی دستگاه شما را تحت‌الشعاع قرار دهد.
سابقه‌ی بیماری‌ها و درمان‌ها و داروهایی که مصرف کردید، خریدهای شما و... همه ثبت و ضبط شده و در فضای ابری قرار می‌گیرند.
ساعت هوشمند شما میزان پیاده‌روی شما، تردد سواره‌ی شما، سرعت حرکت، علائم زیستی شما مانند اکسیژن خون و ضربان قلب و...، مسیرهایی که تردد کرده‌اید، مناطقی که توقف کرده‌اید، اطلاعات محیطی شما و... همه را در فضای ابری قرار می‌دهد و شما خودتان این اجازه را داده‌اید.
به لطف دوربین‌ها و حسگرهایی که در دستان خودتان گرفته‌اید و در محیط زندگی، خودتان نسب کردید، تمام رفتارها و حالات به صورت برخط در حال تجزیه و تحلیل و ذخیره در فضای ابری هستند.
و ... . البته تمام مواردی که شمرده شد فناوری‌های روز و معمولی و در حال استفاده در سطح جهان است و پیش‌بینی آینده نبود!
این دنیایی است که «سِتر» را که از اولین ضرورت‌های زندگی انسان و روابط انسانی است، بی‌معنی خواهد کرد.
کارشناس محترم رمزنگارانه (https://eitaa.com/ramznegaraneh) بازخورد تکمیلی تقدیم می دارد:
همانطور که در جنگ‌های دوره هخامنشیان، نقشه طبیعی یک منطقه امری فوق سری بود و لو رفتنش باعث سقوط یک کشور میشد (مواردی در تاریخ هست که با لو رفتن نقشه طبیعی زمین، کشورهایی از هم پاشیده‌اند) امروزه صحبت کردن از محرمانگی عوارض طبیعی که هیچ، حتی صحبت از کوچه پس‌کوچه‌ها و شماره پلاک‌ها امری مضحک است ولی کلیدواژه رمزنگاری که در دوره روم باستان همواره عدد ثابت ۳ و در ایران باستان همواره حرف «ز» بود و هیچ محرمانگی ویژه‌ای نداشت، امروزه از چنان اهمیتی برخوردار شده که نفوذ و شکست یک کلید رمزنگاری می‌تواند به سقوط یک کشور منجر شود. مثال؟ نفوذ به گنبد آهنین در عملیات طوفان الاقصی.
📚محل سِتر تغییر میکند.
