تحلیل جامعهشناختی پیامرسان «ایتا»: حبابی با پیامدهای پنهان
☀️تحلیل جامعهشناختی پیامرسان «ایتا»: حبابی با پیامدهای پنهان
⭐️پیامرسان «ایتا» که حالا به فضایی عمدتاً در اختیار جناح مذهبی و انقلابی ایران تبدیل شده، بستری برای تحلیلهای جامعهشناختی عمیق است. این پلتفرم نه تنها بازتابدهنده تحولات فضای مجازی در کشورمان است، بلکه پیامدهای اجتماعی-سیاسی خاص خود را نیز به همراه دارد.
⭐️برخلاف پیامرسانهای جهانی مثل تلگرام یا واتساپ، «ایتا» به شکلی آگاهانه به فضایی کاملاً همسو با گفتمان انقلابی مذهبی (به تعبیر اصلاحطلبان: محافظهکاران) تبدیل شده است. با سرورهای داخلی و تاکید بر «امنیت فرهنگی»، ایتا به کاربران این جناح احساس تعلق و امنیت بیشتری میدهد. اما در عین حال، ناخواسته (و البته اغلب «خواسته») آنها را از تعامل با طیفهای فکری دیگر جدا میکند. این جداسازی، منجر به شکلگیری «حوزههای عمومی موازی» میشود؛ یعنی گروههای مختلف، فضای مجازی خودشان را میسازند و به جای گفتوگوی فراگیر، در یک «تکگویی درونگروهی» گرفتار میشوند.
⚡️شاید تصور شود که «خالصسازی فضای مجازی» (کاهش یا حذف ارتباط با مخالفان) به انسجام بیشتر میانجامد. اما واقعیت میتواند کاملاً برعکس باشد و حتی شکافهای درونی جریانهای مذهبی انقلابی را آشکار کند. تصور کنید در غیاب یک رقیب مشترک، مثلاً لیبرالها یا اصلاحطلبان، تفاوتهای ریزبینانه میان سنتیها، نواصولگرایان، یا انقلابیهای منتقد پررنگتر میشود. این پدیده شباهت زیادی به «تفرقهی پس از وحدت» دارد که در جنبشهای سیاسی دیگر پس از به قدرت رسیدن نیز دیده شده است. از نظر روانشناسی اجتماعی، حضور در یک «حباب اطلاعاتی» مانند ایتا، باعث تشدید قطببندی درونی میشود؛ چرا که حتی کوچکترین اختلافنظرها میتواند به تعارضهای هویتی تبدیل گردد. به عنوان مثال، بحث بر سر شیوههای برگزاری یک مراسم مذهبی یا نوع پوشش خاص، در این فضا میتواند به جدالهای عمیقتر هویتی منجر شود، در حالی که در یک فضای بازتر، شاید صرفاً یک نظر متفاوت تلقی میشد.
⚡️اگر ایتا و پلتفرمهای مشابه آن (مانند ویراستی) به عنوان فضایی بسته باقی بمانند، جریانهای مذهبی و انقلابی ممکن است توانایی اقناع مخاطبان خارج از حلقه خود را از دست بدهند و در گفتمانسازی فراگیر دچار ضعف شوند. در غیاب گفتوگوی مستقیم با مخالفان، تحمل اختلافنظر کاهش مییابد و شاهد واکنشهای افراطیتر به انتقادها خواهیم بود. علاوه بر این، در مواجهه با بحرانهای سیاسی-اجتماعی، ممکن است راهحلهای یکساناندیشانه و بدون انعطاف ارائه شود که با واقعیتهای پیچیدهی جامعه همخوانی چندانی نداشته باشد. مثلاً، یک راهحل اقتصادی که در ایتا کاملاً مورد تأیید است، شاید در واقعیت جامعه با مخالفتهای جدی روبرو شود، چون از ابتدا در یک حباب فکری شکل گرفته است.
⚡️ایتا بهعنوان یک پلتفرم خودگزینششدهی آگاهانه، شاید در کوتاهمدت یک انسجام ظاهری ایجاد کند. اما در بلندمدت، (توانسته) به شکافهای غیرقابل پیشبینی در جناح مذهبی انقلابی بینجامد. این پدیده تنها محدود به ایران نیست و در سایر جوامع نیز با شکلگیری «اکو چمبرها» و «فیلتر بالونها» مشاهده میشود که گروهها را از یکدیگر جدا کرده و درک مشترک از واقعیت را دشوار میسازد.
- ۰۴/۰۴/۱۲