خطای در اجتهاد
مقاله ی خطای در اجتهاد از ابوالحسن حسنی ، برای اندیشمندان علوم اجتماعی نکاتی بدیع دارد. مقاله در اینترنت وجود دارد . در اینجا نتیجه ی مقاله تقدیم می شود
تقریر مسئله ی خطای اجتهادی مسئله‌ای مهم است. نشان داده شد که مسئله ی تخطئه و تصویب برای این موضوع نامناسب است و مسئله‌ی درست در مبنای شیعه چنین است: 1) معیار صواب و خطای اجتهادی در فقه چیست؟ 2) حدّ خطای پذیرفتنی چیست.
مسئله ی اول، خود، دو شق دارد: خطا و صواب در مرتبه ی ثبوت، و خطا و صواب در مرتبه ی اثبات. سه نظریه ی ممکن برای شق اول طرح شد و از این میان این رأی برگزیده شد که معیار ثبوتی خطا و صواب اجتهادی، مطابقت رأی فقیه با حکم واقعی خداوند است. شاید برای کسانی که به مباحث معرفت شناسی علاقه دارند، مقایسه ی این مباحث با نظریه‌های صدق جالب باشد. در شق دوم، نیز نشان داده شد که معیار صواب و خطای اجتهادی در مقام اثبات، حجت اقوی از میان حجتهایی است که طریق واقعی برای حکم الله واقعی اند.
شاید برای بسیاری از خوانندگان، مسئله ی دوم جذابتر بود؛ اما نتیجه‌ای که در مقاله به دست آمد، نتواند آنان را راضی نماید. به هر حال، برای حدّ پذیرفتنی بودن خطا معیاری مناسب یافت نشد؛ و پیشنهاد شد روش‌هایی عملی طراحی برای جلوگیری از گسترش اختلافات نظری به حوزه‌ی اجتماع و سیاست طراحی شود و و نیز پیشنهاد شد ولایت فقیه محور اتحاد و انسجام عالمان شیعه قرار گیرد. به هر حال، روشن است که این پیشنهادها پاسخگوی مسئله ی تحقیق نیستند. تحقیقاتی که در پی این مقاله می‌توانند مسئله ی حدّ پذیرفتنی بودن خطای اجتهادی را پی گیرند، یکی از شقوق زیر را می‌توانند انتخاب کنند:
1) نشان دهند که این مسئله پاسخی ندارد و تنها باید به راهکارهای عملی برای جلوگیری از اختلاف پرداخت. حال این راهکار، می‌تواند همان راهکار پیشنهادی این مقاله باشد و محققان به تفصیل آن بکوشند؛ یا اینکه راهکارهای دقیق‌تر و عملیتری بیابند. دقت شود که این مقاله ادعا نکرد که مسئله پاسخی ندارد؛ بلکه از یافتن پاسخ ناتوان بود.
2) پاسخی برای مسئله ارایه دهند. این پاسخ می‌تواند تبیین گفتمان فقه شیعی باشد. اما باید در تبیین این گفتمان، به عنوان مبنایی برای حدّ پذیرفتنی بودن خطا، افراط نشود. مثلاً راه برای نوآوری، حتی در حدّ ایجاد مکتب فقهی جدید، باز شود.
3) نشان دهند که صورت مسئله نادرست است و علت ناتوانی از پاسخ، نادرستی مسئله بوده است. در این صورت، باید برای طرح درست مسئله کوشید.
