انسان، عقل و دین Human , intellect and Religion

بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ
سند صلوات مشهور امام رضا (عَلَیْهِ السَّلَام)
برای امام رضا (عَلَیْهِ السَّلَام) دو صلوات در روایات نقل شده است که یکی در میان مردم و رسانه‌ها بیشتر مشهور شده است. این صلوات در کتاب شریف کامل الزیارات از محدث شهیر، ابن قولویه، نقل شده است:
حَدَّثَنِی حَکِیمُ بْنُ دَاوُدَ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ هِشَامٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ‏ أَصْحَابِنَا عَنْهُ قَالَ: إِذَا أَتَیْتَ الرِّضَا عَلِیَّ بْنَ مُوسَى (عَلَیْهِ السَّلَام) فَقُلِ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى الْإِمَامِ التَّقِیِّ النَّقِیِّ وَ حُجَّتِکَ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَى الصِّدِّیقِ الشَّهِیدِ صَلَاةً کَثِیرَةً نَامِیَةً زَاکِیَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ». ( کامل الزیارات، ص۳۰۸ و ۳۰۹)
آیا این صلوات معتبر بوده و قابل اخذ است؟ در نگاه اول سه اشکال در سند این صلوات به چشم می‌خورد: ضعف برخی رجال سند (سلمة بن خطاب و نامشخص بودن «رجل من‏ أصحابنا» و رفع، یعنی معلوم نیست که از کدام معصوم نقل کرده یا اصلاً معلوم نیست که از معصوم باشد.
پاسخ اشکالات:
۱. ابن قولویه در مقدمه‌ی همین کتاب می‌گوید: «از خداوند تبارک و تعالى یاری خواستم تا این کتاب را گردآوری کرده و آن را از احادیث امامان (درود خدا بر همگی آنان باد) جمع‌آوری کنم. در این کتاب، حدیثی را که از غیر امامان روایت شده باشد، نیاوردم؛ زیرا آنچه از احادیث آنان روایت کرده‌ایم، برای ما کافی است و نیازی به احادیث دیگران نیست.» ( کامل الزیارات، ص۴) پس مشکل رفع جدی نیست و این صلوات از یکی از معصومان نقل شده است، گرچه معلوم نباشد از کدام است.
۲. ابن قولویه باز در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد: «و ما می‌دانیم که نمی‌توانیم به همه‌ی آنچه از امامان (علیهم السلام) در این موضوع یا دیگر موضوعات روایت شده است، احاطه پیدا کنیم. اما آنچه از طریق راویان مورد اعتماد از میان اصحاب ما (رحمت خدا بر آنان باد) به دست ما رسیده است، گردآوری کرده‌ام و در این کتاب، حدیثی را که از افراد ناشناخته یا غیرمعروف در نقل حدیث و علم روایت شده باشد، نیاورده‌ام؛ بلکه تنها احادیثی را که از راویان مشهور و معروف در نقل حدیث و علم نقل شده است، آورده‌ام.» بنابر این، در آن زمان رجال کتاب ابن قولویه شناخته شده و مورد اعتماد بودند. گرچه ممکن است در برخی کتاب‌های رجالی دیگر آن‌ها افراد ضعیف قلمداد شوند. مرحوم آیت‌الله خویی در اواخر عمر شریف‌شان بر آن رفتند که مراد ابن قولویه در این عبارت فقط شخص نهایی در سند است و نه دیگر افراد. به نظر می‌آید چنین نیست و ابن قولویه کل افراد سند را توثیق کرده است.
۳. «رجل من اصحابنا» (فردی از همکیشان ما) گرچه شناخته شده نیست، اما تعبیر ابن قولویه نشان می‌دهد که این شخص شیعه بوده است. با توجه به اینکه احتمالاً این روایت از امام هادی یا امام حسن عسکری نقل شده و این دو در پادگان سامراء گرفتار بودند، گاهی عدم نقل نام توسط فرد اول، برای حفظ جان وی بوده است. به هر حال، این خدشه در سند نیز چندان جدی نیست.
۴. روش دیگر در تصحیح این صلوات، تمسک به قاعده‌ی تسامح در ادله‌ی سنن است. بنابر این قاعده، در مستحبات و مکروهات نیازی به بررسی جدی سند نیست و صرف نقل در یک کتاب معتبر برای پذیرش آن کافی است.
۵) روش دیگر در تصحیح این صلوات، تمسک به عمومات است. بنابر روایات زیادی، صلوات بر رسول الله (صَلَّىٰ ٱللَّهُ عَلَیْهِِ وَآلِهِِ وَسَلَّمَ) و آل ایشان (عَلَیْهِمُ السَّلَام) به خودی خود مستحب است و این نکته قابل خدشه نیست. این روایت نیز صلواتی بر یکی از آل رسول الله (صَلَّىٰ ٱللَّهُ عَلَیْهِِ وَآلِهِِ وَسَلَّمَ) است و ذیل عموم مطلوبیت صلوات قرار می‌گیرد.

✨@haqnegar